معبد آناهیتا

شهرت کنگاور بیشتر بدلیل بنایی است که پیش ازاسلام بر فراز تپه وسیع و در دل آن بر پا شده است. این بنا امروز به نام معبد آناهیتا یا ناهید شهرت دارد . کرپورتر اولین اروپایی است که در سال 1818 میلادی از ویرانه های کنگاور دیدار کرده وی در این باره می نویسد : (( تمامی محدوده حصار معبدی است که دیوارهایش سکوی مستطیل شکل عظیمی را بوجود می آورد و بر بالای این سکوی ردیف ستونها سر بر افراشته اند . ))

طرح کالبدی حقیقی بنا که به واسطه کاوشهای باستان شناسی سر از خاک بیرون آورده است صفه محوطه چهار گوشی است به ابعاد 210 / 208 متر که در جبهه جنوبی آن دیواری قرار دارد به قطر 5/ 18 متر آراسته به 24 ستون با نسبتی مساوی . در دو طرف دو پلکان قرار دارد که طول هر یک به 30 متر می رسد که یک مهتابی به درازای 94 متر را در میان گرفته اند . مجموعه پلکانها و مهتابی به عرض 15/4 متر از دیوار قطور 5/18 متری پیش آمدگی دارند . پله های این قسمت بنا نیز از بین رفته اند و تنها بر بالای آخرین پله کف معبد است که با سنگ های عظیم مرمر و ملات مفروش شده است .

دیوار غربی و شرقی نیز به قطر 5/18 متر و به ترتیب متشکل از یک ردیف ستون 48 و 24 تایی است که به استثنای پنج ستون استوار و پر پا بر جا در بخش شمالی دیوار غربی بقیه از بین رفته اند . این قسمت روی پایه هایی بس زیبا از مرمر سفید شده است.

قابل توجه ترین بخش این بنا ستونهای آن است . ابن فقیه در کتاب (( البلدان )) خود به سال 290 ه. ق . در توصیف ستونها ی قصر کنگاور آورده است : (( هیچ ستونی شگفت انگیز تر از ستونهای آناهیتا نیست )) سبک ستون سازی در معبد کنگاور با هیچ یک از مکاتب حجاری دوران های یون و ایران دوره ساسانی تطبیق نمی کند و قابل قیاس هم نیست . تناسبات بکار رفته در ستونهای معبد 1 به 2 است . قطر پایه 180 سانتیمتر و قطر ستونها 130 سانتیمتر و ارتفاع یک واحد ستون ( شامل پایه + ساقه + سر ستون ) برابر با 55/3 متر میباشد که برای این نوع ستون سازی هیچ الگویی را نمی توان ملاک قرار داد . حفظ تناسبات در ساخت ستون ها تا آنجا رعایت شده که فاصله دو ستون از داخل 55/3 یعنی برابر با یک وحد ستون در نظر گرفته شده و فاصله دو ستون از محور تا محور برابر با 75/4 متر یعنی ارتفاع یک ستون به اضافه ارتفاع گیلویی زیرین و زیرین آن .

در معبد آناهیتا آثار زیادی از دوران ساسانی وجود دارد . یکی از بناهای جالب و در حین حال تقریبا سالم که از دوران بر جای مانده بقایای حمامی است که با توجه به خصوصیات آن احتمالا به سده 4 ه . ق تعلق دارد . این حمام دارای گلخانه و کانال هدایت کننده حرارت است و هنوز لوله آب رسانی ساخته شده از تنپوشه و کانال های فاضلاب ( آب چاله حوض ) و نیز محوطه رختکن و سایر احتیاحات یک حمام در آن باقی مانده است .

به هر حال آنچه امروز از مبعد بر جای مانده بخش هایی از بنای اصلی است که گمانه زنی در مورد ساخت اولیه معبد آناهیتا را بسیار دشوار می سازد . لویی واند نبرگ باستان شناس بلژیکی این بنا را معبدی مربوط به 200 سال پیش از میلاد مسیح دانستند و آن را به سلوکیان نسبت می دهد . برخی آن را با معبد پالمیرا مقایسه کرده اند و حتی از همین روی نقشه های طرح باز سازی معبد را نیز ارایه کرده اند اما آنچه که امروز کاوشهای باستان شناسی مشخص کرده خلاف آن را ثابت می کند و معبد آن را ثابت می کند و معبد آناهیتا را معبدی با شیوه و سبک خاص حود معرفی کرده است .

گرداورنده : بهرام کوشکی

تصحیح : اشکان افشاری